Onbevlekt ontvangen - de vertaalslag lijkt zo gauw gemaakt. Dat heeft toch te maken Maria? Met zwanger worden zonder man.
Helaas, zo ziet het niet, hoe redelijk de interpretatie ook lijkt. De onbevlekte ontvangenis heeft niets te maken met de conceptie van Jezus maar wel met die van Maria zelf. Het moment dat Maria, in de schoot van haar moeder Anna, tot leven kwam, is het moment waarop Maria onbevlekt, en dat wil zeggen zonder erfzonde op haar ziel werd ontvangen.

De aanduiding is een antwoord op een eeuwenoude kwestie: het kon toch niet zijn dat Jezus geboren was uit een zondige vrouw? Na de zondeval van Adam en Eva waren alle mensen met de erfzonde belast. Verkeerde neigingen, zwakte van geest en lichaam, zinnelijke begeerte, dat alles en nog veel meer was hun lot geworden. Een lot dat van generatie op generatie werd doorgegeven.
Zonder een theoretische ingreep zou dat ook voor Maria gelden en dan volgens de wetten van de logica ook voor haar zoon. Over dit probleem is in de katholieke kerk eeuwenlang gediscussieerd totdat uiteindelijk, in 1854, de knoop werd doorgehakt en het dogma van Maria's onbevlekte ontvangenis werd afgekondigd: op Maria, de gezegende onder de vrouwen, was de erfzonde niet van toepassing! Bij haar conceptie werd de zonde niet doorgegeven. Dit meisje kon de moeder van God worden.

Giotto, De ontmoeding van Joachim en Anna bij de Goude Poort
in Jeruzalem (ca. 1305, fresco, Scrovegni kapel, Padua).
Joachim en Anna zijn de ouders van Maria.

In de beeldende kunst is het gebruikelijk de onbevlekte ontvangenis van Maria symbolisch weer te geven in de ontmoeting van haar ouders Anna en Joachim, bij de Gouden Poort van Jeruzalem. Anna en Joachim waren oud en treurden over hun kinderloosheid. Toen Joachim op zekere dag buiten de stad verbleef, verzocht een engel hem terug te keren naar huis. Tegelijkertijd gebood de engel Maria haar man tegemoet te gaan. En hun kuise omhelzing bij de stadspoort verbeeldt het moment van de onbevlekte ontvangenis van Maria.

Het is een ingewikkeld concept; het juiste inzicht in deze materie dient zich niet spontaan aan. Niet verwonderlijk is het dus dat het begrip ten prooi viel aan vrije associatie. De onbevlekte ontvangenis verwierf zich gaandeweg een nieuwe betekenis, die aan geen twijfel onderhevig lijkt. En het zijn niet de geringsten die de term ongehinderd in eigen richting interpreteren. Van de schrijfster Rascha Peper tot de journaliste Jeanne Doomen, van redacteur Elsbeth Etty tot de vertaalster Riet de Jong, hun interpretaties hebben met de eigenlijke betekenis van het begrip niets meer te maken.

Ook Harry Mulisch is het spoor bijster. In  De ondekking van de hemel  laat hij Max tegen Ada zeggen:  '... een kunstwerk heeft alleen een moeder, terwijl jouw kind ook een vader heeft. Het was toch geen onbevlekte ontvangenis.'  Het kind van Ada kan het gevolg zijn van haar vrijpartij met Max maar evengoed van de vrijpartij met de andere hoofdfiguur uit het boek, Onno.  'Het was eerder een dubbelbevlekte ontvangenis',  voegt Mulisch er dan ook nog aan toe. Een poging tot leuk zijn maar helaas jammerlijk mis.

De vraag is, doet het er toe? Is het zo erg dat er in het spraakgebruik nieuwe metaforen ontstaan. Ja, met alle waardering voor de moderne vindingrijkheid - oude voorstellingen bestaan nu eenmaal en het heeft geen zin die van hun betekenis te beroven. De onbevlekte ontvangenis betreft sinds jaar en dag de conceptie van Maria zelf en wordt weergegeven in de ontmoeting bij de Gouden Poort. Het lijkt me handig als dat zo blijft.

Bedenkelijk is dat zelfs de exegeten greep op de zaak verliezen. Peter Henk Steenhuis, medewerker van het filosofisch katern Letter & Geest van het dagblad  Trouw  heeft de bijbelse motieven in Mulisch'  De ontdekking van de hemel  onderzocht en daarvan verslag gedaan in het boekje  Alles is altijd uit de bijbel.  Hij neemt de foutieve interpretatie van Mulisch onbekommerd over.

Hoewel,  'onbekommerd'  is eigenlijk het woord niet. Steenhuis heeft naslagwerken bestudeerd maar hij kiest uiteindelijk toch de verkeerde oplossing. Ook voor hem heeft de onbevlekte ontvangenis iets te maken met Maria's zwangerschap in plaats van met haar conceptie en dat is vreselijk jammer.

Misschien is het nog niet te laat om het tij te keren. NRC Handelsblad heeft een oplage van 269.667 exemplaren en wordt door nog meer mensen gelezen. Hopelijk sloeg u de Achterpagina niet over.